Słowjenjo Němskej
Germania Slavica
Mołwi-li so wo předchadnikach Němcow, mysli so zwjetša na Germanow, kiž demografisce a kulturnje – němčina dźě je germanska rěč – najwuznamnišo přinošowachu k ethnogenesy němskeho luda. Pódla nich běchu na połdnju a wječorje keltscy a romanscy wobydlerjo pozdźišeje Němskeje byli, kotřiž so po ćahanju ludow wot germanskich kmjenow asimilowachu. We zjawnosći mjenje presentna je pak – archeologiskim slědźenju tak mjenowana – „Germania Slavica“: wobšěrne kraje srjedźneje, naranišeje a połnócneje Němskeje, kiž běchu po lětstotkach wot Słowjanow wobsydlene.
Tale snadna kedźbnosć je ćim dźiwniša, hdyž sej wuwědomimy, zo so zarjadowanje słowjanskich kmjenow do Němskeho mócnarstwa – z najwětšeho dźěla wójnske – a jich missionowanje hakle poměrnje pozdźe přewjedźeštej a stej derje dokumentowanej. Na zakładźe rozprawow Thietmara Mjezyborskeho, Adama Bremskeho, Helmolda z Bosau, Saxa Grammatikarja a druhich srjedźowěčnych chronistow kaž tež njeličomnych archeologiskich namakankow móžachu so žiwjenske poměry a wěrske předstawy pohanskich Słowjanow w ranju Němskeje lěpje wotkryć hdyžli w mnohich hač do dźensnišeho słowjanskich krajach.
Na njezbože měwaše poměr mjez Němcami a Słowjanami lětstotki njepřećelski raz – počawši z wójnskej, missionskej a zadobywarskej politiku Ottonow přez wulki słowjanski zběžk z lěta 893, křižny ćah 1147 a naslědnu słowjansku assimilaciju hač k swětowymaj wójnomaj a wuhnaću Němcow z ranišich stron. Přewinjenje ćežow ze zašłosće je nic jeno w politiskim zajimje susodneju ludow, kiž stej na měrliwu koeksistencu pokazanej, ale měło by zajimać tež jednotliweho stawiznisce wuwědomjeneho Němca, přetož něhdźe pjećina jeho luda je přewažnje słowjanskeho pochada.
W antice bě dźensniša sewjerna a wuchodna Němska z germanskimi kmjenami wobydlena. Hdyž tute w dobje pućowanja ludow k połdnju ćahachu, nawalichu so sem z ranja, z kraja sewjernje Karpatow, z južneje Pólskeje a zapadneje Ukrainy, 6. a 7. lětstotku słowjanske kmjeny, kotrež so snadź z wostatymi Germanami změšachu. Wo słowjanskim wobsydlenju tutej „ćěmnej dobje“ je mało znate; wono bě, jako Słowjenjo na swětło stawiznow stupichu, do dalokeje měry wotzamknjene było. Rěč tutych Prasłowjanow mjez Baltiskim morjom, Egejisu, Łobjom a Dnjeprom dyrbješe być hišće poměrnje jednotna a jewješe wusku přiwuznosć z prabaltišćinu, ale tež z indo-iranskimi jazykami. Prěnju wjetšu statnu twórbu předstaješe wot frankskeho wobchodnika 7. lětstotku załožene Samowe mócnarstwo na Morawje, w Delnich Rakusach a krótkowječornej Słowakskej, kiž bě so w zběžku podunajskich Słowjanow přećiwo awarskemu knjejstwu wutworiło; w 9. a 10. stolěću nastachu Wulkomorawske a Bołharske mócnarstwo, Chorwatska, čěski stat Přemysłowcow, Pólska Piastow a mócnarstwo Kijewskeje Rusy, kolebka pozdźišeje Ruskeje.
Politisce a nabožinsce we srjedźowěku wusahowachu wot Němcow jako Wenden poznamjenjeni Słowjenjo mjez Łobjom a Wódru; woni so zasaklišo dźeržachu swojich tradicionelnych předstatnych kmjenowych strukturow kaž tež pohanstwa swojich prjedownikow a tohodla na so złožichu wosebitu hidu swojich křesćanskich susodow – wosebje tež rodźacych wo jich płódne sydlenske přestrjenje. Stalětnych měnjatych bojach mjez mócnymi statami Němcow, Polakow a Danow bě jim zničenje sudźene; jeno Serbja su wobchowali jazyk a narodnosć małym dźělu swojeje něhdyšeje krajnosće.
Přeměnjate zwjazki a wójny mjezy Słowjanami, Frankami a Saksami kaž tež mjez samymi słowjanskimi kmjenami běchu w srjedźowěku na dnjowym porjedźe; dołhi čas njezepěrachu so na žadyn ethniski ani religiozny přećiwk. Tak wojowachu rjeknimy pohanscy Obodrića po stronje křesćanskich Frankow přećiwo Saksam přinošujo k jich podćisnjenju přez Korlu Wulkeho. Wobstejnosće so změnichu, jako so němscy kejžorojo prócowachu pod cyrkwinskim wliwom při swojim wojowanju přećiwo Słowjanam přiběrajcy tež wo jich pokřesćanšćenje. Zo by tole pohonił, załoži Ota I. w lěće 948 biskopstwje Havelberg a Branibor, kiž buštej dwaceći lět pozdźišo z biskopstwami Žič, Mjezybor a Mišnjo nowowutworjenemu arcybiskopstwu Dźěwin podrjadowanej. Tohorunja w Obodritach (naranišej Holsteinskej a Mecklenburgskej) bě schleswigski biskop Marco ze słowjanskim missionom započał, kiž so přewjedźeše z Oldenburgskeho biskopstwa.
W bitwje při Rekanicy poradźi so Oće I. dnja 16. winowca 955, porazyć koaliciju Obodritow, Doleńčanow (kiž wob Doleński jězor sydlachu), Črjezpěnjanow (wokoło Teterowskeho jězora) a Redarow (w połodnišej Mecklenburgskej), po tym zo běchu so tući, z njepodwólnymi sakskimi wjerchami zwjazani, do sakskeho kraja zadobyli. Jich podćisnjenje přinjese na někotre lětdźesatki pokoj, přemóženi pak wužichu zwady wo nastupnistwo po Oće II. a arcybiskopje Dźěwinskim, zo bychu so we wobłuku Lutykskeho zwjazka nowje organizowali. Lěta 983 zwažichu so na rozsahły zběžk, kotryž měrješe so wosebje přećiwo biskopskimaj sydłomaj Havelbergej a Braniborjej. Jich wójnski wuspěch a tež naslědnych lětach njelemjene spjećowanje přećiwo němskim a pólskim brónjam donući kejžora Heinricha II. k změnje jeho politiki – wón zwjaza so lěta 1003, k wulkemu mjerzanju cyrkwje, z Lutykami přećiwo křesćanskemu knježerjej Polakow Bolesławej I.
Zběžk, organisowany wot měšnikow snano při Doleńskim jězorje połoženeho, hač do dźensnišeho wšak nic jednoznačnje lokalizowaneho temploweho hrodźišća Retra (pola Thietmara Mjezyborskeho „Riedegost“), skónči christianizaciju a zawěsći słowjansku njewotwisnosć na přichodne lětdźesatki – nic pak jednotu.
Trajne wojowanja słowjanskich kmjenow wo nadknjejstwo, po připadźe wo wosebitu poziciju Retry, běchu k njewustawatemu słabjenju wjedłe, kotrež Burchardej II. z Halberstadta lěće 1068 dobyće swjatničneho hrodźišća zmóžni. Zo by Słowjanam demonstrował nazdatu přewahu křesćanskeho boha, wotwjedźe swjateho konja boha Swarožica a zniči prawdźepodobnje tež cyłe swjatnišćo. Traš su Retru hišće raz natwarili, přetož za lěto 1125 so rozprawja wo ponownym zničenju někajkeho města a templa při pólnym ćahu Lothara Supplinburgskeho přećiwo Lutykam. Słowjanskim kmjenam bě wšak wobrjadny wuznam Retry w tutej dobje hižo na rujanske swjatnišćo Arkonu přešoł.
Křižny ćah přećiwo Połobskim Słowjanam
Duchowny klima křižnych ćahow ze swojim nakazanskim zapalom zesylni politisko-hospodarsku ekspansiju Němcow. Njepřestawace zwady mjez Słowjanami nawal přiwótřowachu. Lěta 1095 bě bamž Urban II. k wróćodobyću lěće 637 wot Arabow wobsadźeneje Palestiny namołwił. Wuspěšny Prěni křižny ćah, kiž skónči 1099 z dobyćom Jerusalema, bě zawěsće přikład za ćah přećiwo Słowjanam, kotryž prěni raz žadachu 1107/08 we wobkruhu arcybiskopa Adalgota Dźěwinskeho (Epistola pro auxilio adversus paganos [slavos], serbsce: „Namołwa ke křižnemu ćahej přećiwo pohanam“). Pódla duchowneho aspekta, (znowa)nakazanja pozdatnje za křesćanstwo hižo dobyteje kónčiny, steješe na prědnim městnje wuhlad na materielny dobytk: „Hdy bychu sej to křižerjo přeli, bychu móhli najlěpšeje zemje k sydlenju nabyći. Pohanjo su drje zli, jich kraj je pak nimoměry žohnowany z mjasom, mjedom a muku.“
Politisce so tuta ideja zeskutkowni hakle na němskimaj sejmomaj Speyerje a Frankfurće 1146 a 1147 w zwisku z přihotami na Druhi křižny ćah. Mjeztym zo bě staufski kral Konrad III. swoje
wobdźělenje na nim připrajił, wotpokazachu sakscy wjerchojo swoju podpěru z tym argumentom, zo dźě su w jich bjezposrědnim susodstwje žiwe hišće pohanske ludy, kotrež jich mjezy wohrožuja a ma so
tohodla prěnjorjadnje přećiwo nim zakročić. Wot Bernharda z Clairvaux, kotryž 1147 swoju namołwu ke křižnemu ćahej přećiwo Słowjanam spisa, bu zaměr we hłownym spěchowany. Krótko po tym slědowaše
bamžowska bulla Divini dispensatione Eugena III., přirunowaceho tute předewzaće z křižnym ćahom do orienta a španiskej Reconquistu.
Eugen III. žadajo nakazanje Słowjanow, slubi wojowarjam wotpušćenje hrěchow a pohrozy z exkommunikaciju wobdźělnikam, kotřiž swój křižerski slub dla wuhladow na swětne dobytki přełamaju. Bernhard z Clairvaux dźěše hišće wo krok dale a pominaše samo natio deleatur – skóncowanje połabskosłowjanskeho luda, štož so husto přiwótři do hesła „smjerć abo křćeńcu“. Z hłownymaj akteuromaj na stronje swětnych němskich wjerchow běštaj sakskaj knježićelej Heinrich Law a Albrecht Mjedwjedź, stajacej narok na słowjanske kraje sewjernje resp. južnje Łobja a nawjedowacej křižerskej wójscy. Spjećowanje po słowjanskej stronje nawjedowaše wosebje obodritski wjerch Niklot, kiž wulce chwataše ze zakitowanskimi naprawami, dajo wutwarjeć twjerdźiny a prócujo so wo podpěru hrabje Adolfa Holsteinskeho, z kotrymž bě zrěčenje wo přećelstwje wobzamknył. Dokelž Adolf jemu swoju pomoc z loyality napřećo němskim wjercham zapowědźeše, přikaza Niklot smažniku 1147 swojemu wójnskemu łódźstwu nadpadnyć Lubicy – při čimž bě w swojimaj wočomaj njeswěrneho hrabju tola warnował. Wón zapusći město, ale woblěhnjeny hród runje kaž Süselsku twjerdźiznu dobyć njemóžeše. Wójnsce běchu Słowjenjo wuraznje słabši hač křižerjo, čehoždla wuhibowachu so pólnym bitwam, hłownje ze swojich twjerdźiznow operujcy. Albrecht Mjedwjedź zapusći kraje Lutykow a Pomorjanow (w dźensnišej Pomorskej) a doby, pódla druhich městow, Šćěćin, kotrehož wobydlerjo so na to powołachu, zo bě jich žno Ota Bambergski missionował, a swoje wěrske wuznaće wobnowichu. Postawa we Šćěćinje wosebje česćowaneho boha Triglawa bu wšak wuchowana a skryta. Wo Heinricha Lawowym ćahu je znate, zo wón hrodźišćo Dobin społu z danskimaj jednotkomaj woblehny, ale njedoby.
Politisce bě křižny ćah za němsku stronu a jeje pólskich zwjazkarjow pod nawodom Bolesława III. wuspěšny: Słowjanske zemje buchu trajnje podćisnjene, a ze zasydlenjom němskich ratarjow poča
daloko do ranja sahaca kolonisacija. Duchowni kaž Helmold z Bosau wšak skoržachu, najebać wobnowu abo nowozałoženje biskopstwow, cyrkwjow a klóštrow, na pobrachowacu krutosć sakskich wjerchow při
słowjanskim missionje wumjetujcy jim, zo njeběchu Słowjanow dospołnje pokorili po připadźe běchu z nimi z łakomstwa za dobytkom jednali. Dozapusćenje słowjanskich kónčin woprawdźe njewotpowědźeše
zajimej wjerchow na dobytku ze zemje a poddanow, a křesćanscy missionarojo z prawom twjerdźachu, zo běchu so domoródni často jeno pro forma ke křesćanstwu wuznali, skradźu pak na swojich
pohanskich wašnjach wisycy. Njewustawate rozkory mjez narodnostnymi skupinami wjedźechu k tomu, zo Słowjenjo stachu so poněčim z wróćo stajenej a bjezprawnej mjeńšinu w něhdy swójskim kraju, na
čímž wukřćenje mało změni, tak dołho kaž jim Słowjan na hubu biješe. Jeno słowjanscy zemjenjo, měwši hižo dlěšu dobu styki z křesćanstwom a ruče so změnjenemu poměrej mocow přiměriwši, móžachu
swoje towaršnostne pozicije zdźeržeć. Runja Skandinawiskej wikingskeje doby přewjedźe so potajkim nakazanje a připodobnjenje wothorjeka dele. Dokelž złožowaše so połobskosłowjanska identita
předewšěm na religiju a rěč, bě jeje narodnosć z přejećom křesćanstwa a postupnej rěčnej změnu k zahubje wosudźena.
Bój wo Arkonu
Jako posledni słowjanski kmjen móžachu Ranojo na Rujanach swoju swobodu hišće přez jedne splahowanje zakitować. Podobnje Lutykam dominowaše jich towaršnosći měšniska aristokratija, kotraž měješe sčasami wjace mocy hač kralojo. Lutykske srjedźišćo bě hród Arkona ze Swjatowitowym templom; dalša wažna twjerdźizna bě Korjenica (prjedy z městom Garz runostajena, prawdźepodobnišo pak hrodźišćo pola Venza). Tež Ranowje běchu jara bojowniski splah, kotryž husto danske kupy nadpadowaše a ze susodnymi Obodritami spochi drobne wójny wjedźeše. 1123/24 buchu woni wot obodritskeho wjercha Heinricha k wysokim tributnym płaćenjam nuzowani. 1136 dobychu Danowje pod kralom Erikom II. Pomnjećahódnym Arkonu prěni raz; w naslědnych lětdźesatkach dyrbjachu so Ranowje wotměnjejcy danskim a sakskim knježićelam podwolić, žadane přijeće křesćanstwa móžachu pak hišće na někotre lětdźesatki zapowědźić. 1168 naposlezy dobyštaj Waldemar I. Danski a jeho wójskowy wjednik Absalon Roskildski hrodaj a swjatnišći Arkony a Korjenicy. Wulka Swjatowitowa postawa kaž tež sochi bohow Rugievita, Porevita a Porenuta so rozbichu, wjerchaj Ćěsław a Jaromar I. dyrbještaj wudać swjatničny pokład a připóznać lensku wyšnosć Danow. Nimo toho buštaj zawjazanaj přepodać cyrkwi ležownosće we wobsydstwje templa, podpěrać wójnske ćahi lenskeho knjeza, dać zastajencow a skónčnje so ke křesćanstwu nakazać. 1169 podrjadowa bamž kupu Roskildskemu biskopstwu.
Podćisnywši so móžachu pak rujanscy wjerchojo swoju móc nad kupu wobchować a naknjejstwowu poziciju Rujanow baltiskej přestrjeni nachwilnje samo wutwarić: Jako lenik steješe Jaromar I. Danam po boku na jich ćahach přećiwo pomorskemu wójwodźe Bogisławej I. rozšěrjo na jeho kóšty wobwod swojeho knjejstwa. Jeho syn Wićesław I. natwari 1234 město Stralsund, spěchowaše załoženje klóštrow a zasydlenje němskich rólnikow; Jaromar II. wjedźeše wójnu přećiwo Lubicam a zasahny 1259 samo do zwady danskeho krala Christopha I. z lundskimi arcybiskopami, Kopenhagen dobudźo a wobšěrne dźěle Seelanda zapusćo; wón wšak so sta hižo přichodnym lěće z woporom jednoho nadpada. Tež za jeho syna Wićesława II. wobchowachu Rujany swoje mocowe połoženje pod danskej wyšnosću. Wićesław III., kiž bě dóstał dwórsko-ryćerske wukubłanje, wuznamjeni so naposlez jako němski troubadour; wočiwidnje bě so jeho generacija spřiměriła němskej kulturje. Z Wićesławowej smjerću 1325 wumrě wjerchowski ród we hłownej liniji, štož wjedźeše k rujanskej wójnje wo dźědźičny slěd. 1355 připadźechu Rujany wójwodstwu Pomorsko-Wjelhózdźskemu. 1404 pječa na Jasmundźe zańdźeli woči poslednja ransce mołwjaca žona, z čimž po nabožinje tež rěč słowjanskich Rujanjanow zahiny. Rujany stachu so z němskej kupu.
Pad Arkony poznamjeni kónc samostatnje organisowaneho pohanstwa na teritoriju dźensnišeje Němskeje. Jeno baltiscy Prusojo, čejichž mjeno Prusacy namrěchu, so hišće pozdźišo, hakle 13. lětstotku, přez Němski Rjad podćisnychu a nakazachu; wotležanych kónčinach Baltikuma dźeržachu so pohanske předstawy a wašnja hač do nowowěka.
Wěsta tragika Połobskeho Słowjanstwa tči w jeho njekmanosći, přewinyć rozkory mjez kmjenami a wutwarić nadregionalne statne struktury – tutym nastupanju móžeš „němskich Słowjanow“ ke Keltam abo
indianiskim prawobydlerjam přirunać. Kaž so zda, dopóznachu słowjanske splahi přepozdźe, zo nowy politisko-religiozny napřećiwk pornjo mócnym křesćanskim susodam bě hinašeho razu hdyžli
tradicionalne kmjenowe zwady. Dokelž měrješe so křesćanski přećiwnik na „kulturny genocid“, budźeše so dyrbjało jemu z nabožinsce a narodnje orientowanej zwjazkarskej politiku spěrać, město
zabijenja so wójnach mjez bratrami. Nazdata orientacija Retranskich měšnikow, tworjacych snano družinu rjada, na cyrkwinsku mocowu strukturu a jich wodźaca róla lutykskim zwjazku rěčitej wšak za
to, zo so nastajenje pohanskeje elity měnješe; tutón proces pak njemóžeše traće słowjanskeho pohanstwa w njepřećelskej wokolinje hižo zawěsćić.
Bohužel stej so runje „idealistam“, kiž běchu so najraznišo němskemu zadobywanju přećiwili, jich kultura a rěč wzałoj, mjeztym zo „pragmatikarjam“ je so poradźiło, jich móc přez podćisnjenje a přijeće křesćanstwa zdźeržeć.
Rozpominanje stawiznow słowjanskich stron dołhoranišeje Němskeje naposlez tež pokaza, zo bě reformacija nic připadnje wuspěšna tam, hdźež běchu so wobydlerjo z namocu missioněrowali a hdźež dołhi čas widźachu křesćanstwo jeno jako ideologiske zawodźěće swětnych narokow na knjejstwo. Hačkuli reformacija po swójskim zapřijeću wotpokazowaše zeswětnjenje a pozdatnu paganisaciju cyrkwje, pytajcy puć k zasypanym wuchadźišćam křesćanskeje wěry, dołhodobnje wona spěchowaše sekularisaciju, samo duchowne podryće a sebjerozpušćenje kaž tež demografiski spad křesćanstwa. Byrnjež směła so kritika cyrkwje reformaciskeje doby jeno křesćanskim šaće zwuraznić, wěsće w njej dale skutkowaše trauma nućeneje christianisacije, jeno někotre stolěća zašłeje.
Dźensniše wotkřesćanšćenje runje tych dźělow Němskeje, w kotrychž słowjanske pohanstwo najdlěje přewažeše, budźi mysl, zo cuzo začuwana a z gwałtom zawjedźena religija njeje wědomje słowjansko-němskeho luda tak hłuboko překisała, kaž bě so wo to lětstotki prědy, na kóncu romskeje doby, łahodniši iro-šotiski mission połodnišej Němskej postarał. Statnje přikazany atheism NDR je tónle proces jeno wotzamknył, po připadźe dopomóhł ewangelskej cyrkwi k pozdatnemu nabožinskemu traću, kiž so žiwješe z tym, zo wona politiskej opposiciji, najebać jeje infiltraciju z čušlakami, wěsty škitny rum a organisatoriski wobłuk k disposiciji staji. Z přewrótom tuta funkcija wotpadźe, a wuslědk su dźensa krajiny, w kotrychž so podwobojska cyrkej jako towaršnostna móc lědma hišće jewi, mjeztym zo katholska bě tak a tak jeno z naležnosću mjeńšiny. Wobě stej duchownje wottrjebanej, ideologisce so chětro přiměriwši přewažacemu duchej časa, a njemóžetej ani atheismej a nihilismej moderneho, wulkoměsćanskeho čłowjeka, ani wuskakowanju islama z ničim napřećo stupić. Přeco wjace ludźi dopomni so tuž na pohanske dźědźistwo – zwjetša w podobje jako „Asatrú“ poznamjenjeneho, na pohanstwo skandinawiskeje wikingskeje doby zaměrjeneho neopaganisma, přetož jim poprawom sewjerowuchodnej Němskej domjace słowjanske pohanstwo znate njeje.
Tójšto rěči za to, zo bychmy sej potajnostnu přirodnu nabožinu našich prawótcow znowa wotkryli!
